11:52:00 π.μ.
μεγάλων εξερευνητικών ταξιδιών, προς Ανατολάς με τις πολεμικές επιχειρήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προς Δυσμάς με το θαυμαστό ταξίδι του Πυθέα και προς Νότο με τις αποστολές που διοργάνωσαν οι Έλληνες βασιλείς της Αιγύπτου για την ανακάλυψη των πηγών του Νείλου. Φυσικά υπήρχαν και παλαιότεροι χάρτες που είχαν σχεδιαστεί για να αναπαραστήσουν (σε χαρτί, πέτρα ή ξύλο) το σχήμα της Γης και τη θέση της στο σύμπαν βάσει φιλοσοφικών ή αστρονομικών απόψεων. Ουσιαστικά όμως οι χάρτες έκαναν την παρουσία τους μόνο μετά την τεράστια αποικιακή εξάπλωση των Ελλήνων προς όλες τις κατευθύνσεις του μεσογειακού χώρου, στη διάρκεια του 8ου και 7ου π.Χ. αιώνα, και γεννήθηκε έτσι η επιστήμη της χαρτογραφίας.
Θεμελιωτής της χαρτογραφικής επιστήμης ήταν ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-546 π.Χ.) που πρώτος αυτός παρουσίασε στον ελληνικό χώρο το χάρτη της Γης ("Αναξίμανδρος πρώτος ετόλμησε την οικουμένην εν πίνακι γράψαι"). Μαθητής του Θαλή, ο Αναξίμανδρος ανήκει στην περίφημη σχολή της Ιωνίας, σε εκείνη την ομάδα των φιλοσόφων που πραγματοποίησαν την πρώτη "επανάσταση στη γνώση". Θεωρούσε τη Γη έναν κύλινδρο μεγάλου πάχους που αιωρούταν στο κέντρο του ουράνιου θόλου και πίστευε ότι η οικουμένη περιβαλλόταν από έναν τεράστιο κυκλικό ωκεανό. Στο κέντρο του χάρτη ήταν η Ελλάδα και το Αιγαίο, και περιλαμβάνοταν περιοχές που εκτείνονταν από τον Ατλαντικό ωκεανό έως την Κασπία θάλασσα. Έχουμε δηλαδή έναν κυκλικό χάρτη με ένα κεντρικό σημείο αναφοράς, που δεν είναι άλλο από τους Δελφούς, αφού βρισκόταν στο κέντρο του ελληνικού χώρου, γεγονός που αποτελεί τεράστια επανάσταση σχετικά με τη συναφή επιστήμη της γεωγραφίας και υποδηλώνει ένα ανεπτυγμένο σύστημα πληροφοριών.
Άξιος συνεχιστής του έργου του Αναξίμανδρου, υπήρξε ο Εκαταίος ο Μιλήσιος (560-480 π.Χ.) που βελτίωσε τον "πίνακά" του και τον περιέλαβε στο έργο του Γης Περίοδος, παραθέτοντας εκτεταμένες περιγραφές διαφόρων χωρών και των λαών που τις κατοικούσαν. Οι σημειώσεις και τα στοιχεία με τα οποία ο Εκαταίος πλαισίωσε το χάρτη του υπήρξαν πολύ ακριβή και αυτά αποτελούν (ουσιαστικά) την προσωπική του συμβολή στη χαρτογραφία.
Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι κάποιοι χάρτες ήταν ζωγραφισμένοι πάνω σε ξύλο ή πάνω σε χαλκό, όπως ο "χάλκεος πίναξ (504 π.Χ.)" του τυράννου της Μιλήτου Αρισταγόρα. Ο τελευταίος είχε επιδείξει στον Κλεομένη, βασιλιά της Σπάρτης, ένα χάλκινο χάρτη, πάνω στον οποίο ήταν σχεδιασμένη η περίμετρος της γης, η θάλασσα και όλοι οι ποταμοί (πιθανότατα να είχε χαραχθεί από τον Εκαταίο, πλην όμως δεν μπορεί να αποδειχθεί). Η επίδειξη αυτή έγινε στα πλαίσια της προσπάθειας του Αρισταγόρα να πείσει τους Σπαρτιάτες, για να συμμαχήσουν στη σχεδιαζόμενη τότε εξέγερση των ιωνικών πόλεων κατά των Περσών. Αυτός είναι ο πρώτος χάρτης σε χρήση στην ευρωπαϊκή ιστορία.
Ο Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος (370-296 π.Χ.) πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στη χαρτογραφία, αφού αυτός είναι ο πρώτος που χώρισε τους χάρτες σε παραλλήλους και μεσημβρινούς, διαχωρισμό που ακολουθούμε ως σήμερα. Σχεδίασε ένα ορθογώνιο δικτυωτό που βασιζόταν σε ένα κύριο παράλληλο και σε ένα κύριο μεσημβρινό. Ο κύριος παράλληλος (που ο Δικαίαρχος τον αποκάλεσε διάφραγμα της οικουμένης) ξεκινούσε από τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ), περνούσε από τον Ταύρο της Μ. Ασίας και τελείωνε στην ανατολική άκρη του τότε γνωστού κόσμου (αρχαίο Ινδικό Καύκασο), χωρίζοντας τον κόσμο σε δύο τμήματα, βόρειο και νότιο. Ο κύριος μεσημβρινός περνούσε από τη Ρόδο και τη Συήνη (σημερινό Aswan της Αιγύπτου). Οι δύο αυτές γραμμές χωρίζονταν σε στάδια (μονάδα απόστασης), σχηματίζοντας έτσι μια κλίμακα που χρησίμευε ως βάση για το χάρτη.
Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες γεωγράφους και αστρονόμους της αρχαιότητας ήταν ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276-194 π.Χ.). Υπήρξε μια πραγματικά μεγάλη επιστημονική προσωπικότητα και οι ανακαλύψεις του είναι καταπληκτικές. Μέτρησε την περιφέρεια της γήϊνης σφαίρας (με εκπληκτική για την εποχή ακρίβεια), καθιέρωσε τις πέντε κλιματολογικές ζώνες της γης, εφεύρε το ημερολόγιο που ονομάστηκε Ιουλιανό και συνέθεσε το ανεμολόγιο. Βελτίωσε το χάρτη του Δικαίαρχου, καθότι ως διευθυντής της περίφημης βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, μπόρεσε να συγκεντρώσει ένα μεγάλο αριθμό μετρήσεων (γεωγραφικό πλάτος και μήκος) για διάφορους τόπους της γης. Το αποτέλεσμα ήταν ένας χάρτης αρκετά ακριβής και με όρια μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα στο χάρτη του Δικαίαρχου. Ο σχεδιασμός του ήταν σημαντικότατο βήμα προόδου, και απέκτησε μεγάλη φήμη στην αρχαιότητα.
Τη χαρτογραφική αντίληψη του Δικαίαρχου τελειοποίησε ο Μαρίνος ο Τύριος(60-130 μ.Χ.), ο οποίος σχεδίασε τη σφαίρα σε επίπεδη μορφή (όπως αναφέρει ο Πτολεμαίος). Ο χάρτης του παρείχε τις δυνατότητες που παρέχει ένας σημερινός ναυτικός χάρτης (ύπαρξη ισημερινού και πρώτου μεσημβρινού, διατήρηση ομοιότητας σχημάτων, δυνατότητα λοξοδρομικής πλεύσης κ.λ.π.). Έτσι ο Μαρίνος αναδεικνύεται ο επινοητής (πριν 2000 χρόνια) της κυλινδρικής προβολής και των αυξομερών πλατών, επινοήσεις που (κάκιστα) αποδίδονται στο Φλαμανδό χαρτογράφο Ριχάρδο Κρέμερ ή Μερκάτορα που τις οικειοποιήθηκε πολλούς αιώνες αργότερα (1556 μ.Χ.).
Το χάρτη του Μαρίνου, καθώς και όλους τους προγενέστερους, βελτίωσε ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος μ.Χ. αιώνας), ο τελευταίος Έλληνας γεωγράφος της αρχαιότητας. Ο χάρτης του ήταν ο τελειότερος της εποχής του και αποτέλεσε τη βάση και την πηγή της χαρτογραφίας για τους επόμενους 15 αιώνες. Το δίδυμο Μαρίνος-Πτολεμαίος απογείωσε την επιστήμη της χαρτογραφίας, επιστήμη καθαρά ελληνική που αναπτύχθηκε εξαιτίας της ιδιαίτερης σχέσης που είχαν οι Έλληνες με τη θάλασσα.
Τα στοιχεία έχουν αντληθεί/σταχυολογηθεί από τα παρακάτω βιβλία του ΧΡΗΣΤΟΥ Δ. ΛΑΖΟΥ (Εκδόσεις ’’ΑΙΟΛΟΣ’’), προκειμένου να γίνουν κτήμα των ανθρώπων που θα διαβάσουν το παρόν βιβλίο:
’ ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (ΟΡΓΑΝΑ, ΧΑΡΤΕΣ, ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΑ).
’ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ (Μια ελληνική ανακάλυψη του 80 π.Χ.).
’ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΥΘΕΑ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΘΟΥΛΗ (ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ).
’ ΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ.
→
