11:30:00 π.μ.
οι αστερισμοί έπαιξαν και συνέχιζαν να παίζουν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες (που η αστρονομική ναυτιλία παραγκωνίστηκε αρχικά από την ηλεκτρονική ναυτιλία και στη συνέχεια από τη δορυφορική ναυτιλία) έναν τεράστιο ρόλο. Σύντομα τα βασικά ζωδιακά σχήματα συντρόφευαν τους ναυτικούς, η ανατολή του Αυγερινού χαιρέτιζε τον ερχομό μιας νέας ημέρας και η Πούλια (Αφροδίτη) σημάδευε τον ερχομό της νύχτας. Δεν είναι τυχαίο που όλα σχεδόν τα άστρα και οι αστερισμοί έχουν σήμερα τα ονόματα ισχυρών θεών και ηρώων της ελληνικής μυθολογίας.
Έτσι η αστρονομία αποτέλεσε τον κινητήριο άξονα που πάνω του στηρίχτηκε η ναυτιλία, ιδιαίτερα από τους κλασικούς χρόνους και μετά, για να αναπτυχθεί και να φτάσει στο σημείο που έφτασε. Χωρίς αυτή δεν θα ήταν ικανοί να πελαγοδρομήσουν οι Έλληνες σε κάθε γωνία του γνωστού τότε κόσμου.
Μια όψη της γόνιμης σχέσης (αστρονομίας-ναυτιλίας) αποτελούν τα συγγράμματα "ναυτικής αστρολογίας", όπως ονόμαζαν τότε τα διάφορα έργα αστρονομικής παρατήρησης. Ο Όμηρος, στον κατ' εξοχήν ναυτικό του κώδικα την Οδύσσεια αναφέρει χαρακτηριστικά πως "η σοφή Θεά (Αθηνά) συμβούλεψε τον Οδυσσέα να κρατάει τη Μεγάλη Άρκτο στο αριστερό του χέρι, κατά τη διάρκεια της επιστροφής του από το νησί της Καλυψώ". Ο Ησίοδος, στο έργο του "Έργα και Ημέραι", γράφει απευθυνόμενος στον αδελφό του Πέραση: "Και αν σε κατέχει ο πόθος για επικίνδυνα ταξίδια θα πρέπει να γνωρίζεις πως όταν οι Πλειάδες (η γνωστή Πούλια) φεύγοντας από τον ανδρειωμένο Ωρίωνα πέφτουν στην ανταριασμένη θάλασσα, τότε πια σηκώνονται φουρτούνες από κάθε είδους ανέμους. Τότε λοιπόν να μην έχεις πια καράβια στη μαύρη θάλασσα, αλλά να καλλιεργείς τη γη όπως σε συμβούλεψα." Και ο Φώκος ο Σάμιος (6ος π.Χ.αιώνας) είναι ο συγγραφέας δύο αστρονομικών πραγματειών με τίτλους "Περί ναυτικής αστρολογίας" και "Περί τροπής της ισημερίας".
Τα περισσότερα συγγράμματα (ναυτικής αστρολογίας) τα γνωρίζουμε υπό μορφή ποιημάτων, κάτι που γινόταν για να απομνημονεύονται ευκολότερα. Μια τέτοια έμμετρη ποιητική πραγματεία, που αποτελεί μια έκθεση των αστρονομικών γνώσεων της εποχής του (σε 732 στίχους), είναι το πρώτο βιβλίο του έργου "Φαινόμενα και Διοσημείες", του Άρατου του Σολέα (305-240 π.Χ.).
Ο πατέρας της αστρονομίας, ο Ίππαρχος (190-120 π.Χ.), έφτιαξε τον πρώτο κατάλογο των αστερισμών με 1022 ορατά άστρα. Ο κατάλογος αυτός δεν υπάρχει σήμερα, πλην όμως διασώθηκε ένας παρόμοιος του Κλαύδιου Πτολεμαίου (2ος μ.Χ. αιώνας). Σε αυτόν αναφέρει τους 48 μέχρι τότε γνωστούς αστερισμούς (21 βόρειοι, 15 νότιοι και 12 ζωδιακοί). Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι μετά τους καταλόγους του Ιππάρχου και του Πτολεμαίου και μέχρι τις αρχές του 10ου μ.Χ. αιώνα, δεν υπήρξε κανένας άλλος κατάλογος.
Ναυτικά (Αστρονομικά) Όργανα
Ήταν αναπόφευκτο, δίπλα στην εμπειρική παρατήρηση των άστρων να προστεθούν οι μετρήσεις κάποιων αστρονομικών οργάνων, τα οποία προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της ναυτιλίας και χρησιμοποιήθηκαν από τους Έλληνες ναυτικούς. Κάποια εξ' αυτών μας είναι γνωστά από περιγραφές που διασώθηκαν, ενώ για αρκετά μας είναι γνωστό μόνο το όνομά τους.
Από τα παλαιότερα και γνωστότερα αστρονομικά όργανα είναι ο γνώμων, που αποτελεί το βασικό πρόγονο του ηλιακού ρολογιού. Η ανακάλυψή του αποδίδεται στον Αναξίμανδρο (550 π.Χ.), ενώ γνωρίζουμε (με βεβαιότητα) ότι χρησιμοποιήθηκε ως ναυτιλιακό όργανο από τον Πυθέα τον Μασσαλιώτη (4ος π.Χ. αιώνας). Χρησίμευε για τον προσδιορισμό των οριζοντίων συντεταγμένων του Ήλιου και, μέσω αυτών, για τον προσδιορισμό της ώρας καθώς και πολλών άλλων αστρονομικών φαινομένων και γεωγραφικών στοιχείων.
Ένα άλλο όργανο, που ξεκίνησε ως αστρονομικό και κατέληξε ναυτικό, είναι ο αστρολάβος. Υπήρξε γνήσια ελληνική ανακάλυψη από τον μεγάλο μαθηματικό και αστρονόμο Εύδοξο τον Κνίδιο (360 π.Χ.). Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του σαν όργανο μέτρησης του χρόνου (τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα), ενώ αργότερα εξελίχθηκε σε πιο πολύπλοκο αστρονομικό όργανο (με διάφορες παραλλαγές) και έμεινε σε χρήση τουλάχιστον μέχρι τον 14ο μ.Χ. αιώνα.
Πολλά άλλα ναυτικά όργανα επινόησαν και χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι Έλληνες. Μερικά εξ' αυτών είναι το ναυτικό δρομόμετρο του Ήρωνα (100 μ.Χ.) εξέλιξη του δρομόμετρου του Αρχιμήδη (3ος π.Χ. αιώνας), το ανεμοσκόπιο του Ευτρόπιου (2ος μ.Χ. αιώνας), το γωνιόμετρο (ίσως χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ερατοσθένη), η πλινθίς του Ιππάρχου και ο πολομετρητής.
Τέλος, ο υπολογιστής των αντικυθήρων αποτελεί ένα μοναδικό μηχανισμό, που ανακαλύφθηκε το 1901, στα Αντικύθηρα, από σφουγγαράδες της Σύμης, οι οποίοι ανακάλυψαν το ναυάγιο ενός αρχαίου πλοίου. Ανάμεσα στα ευρήματα ήταν και ένα ξύλινο διαβρωμένο κιβώτιο που περιείχε ένα σύνολο πλακών και σχεδίων που θύμιζαν γρανάζια και τροχούς. Ύστερα από διαμάχες (Ελλήνων και ξένων) επιστημόνων, σχετικά με το τι ακριβώς ήταν ο μηχανισμός αυτός, ο Βρετανός επιστήμονας Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις δημοσίευσε το 1975 μια εμπεριστατωμένη μελέτη. Σύμφωνα με αυτή πρόκειται για έναν πολύπλοκο μηχανισμό αστρονομικών παρατηρήσεων, με 27 γρανάζια διαφόρων μεγεθών. Είναι ένα αστρονομικό όργανο μεγάλης ακρίβειας που δείχνει τις κινήσεις του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης σε διάφορες μεταξύ τους φάσεις. Η έρευνα έδειξε ότι χρονολογείται από το 80 π.Χ. και πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε στη Ρόδο.
Τα στοιχεία έχουν αντληθεί/σταχυολογηθεί από τα παρακάτω βιβλία του ΧΡΗΣΤΟΥ Δ. ΛΑΖΟΥ (Εκδόσεις ’’ΑΙΟΛΟΣ’’), προκειμένου να γίνουν κτήμα των ανθρώπων που θα διαβάσουν το παρόν βιβλίο:
’ ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (ΟΡΓΑΝΑ, ΧΑΡΤΕΣ, ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΑ).
’ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ (Μια ελληνική ανακάλυψη του 80 π.Χ.).
’ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΥΘΕΑ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΘΟΥΛΗ (ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ).
’ ΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ.
→
